6-  شیوه «تدریج »

آمر وناهی در برخی موارد ودرباره بعضی از اشخاص ، به شرایط ویژه ای برخورد می کند وتشخیص              می دهد که در این مورد خاص باید فراخوان تدریجی به معروف داشته باشد یا از منکر نهی کند ، زیرا در غیر این صورت یا تاثیر مثبتی در مخاطب پدید نمی آید و یا اثر منفی بر جای خواهد گذاشت ، به عنوان مثال ،اگر آمر وناهی بخواهد ، فردی راکه در خانواده  و محیط غیر مذهبی ( یا ضد مذهبی ) رشد کرده است ، به سمت اسلام وارزش های اسلام فراخواند، نمی تواند از همان برخورد آغازین همه بایدها ونباید ها را تبیین کند واز او بخواهد که این فهرست از کارها را عمل کند واین فهرست دیگر را ترک کند ،او باید از توحید شروع کند ودر مرحله عمل ،از نماز وفلسفه نماز ،سخن بگوید آن گاه به تدریج  به دیگر معارف اسلامی بپردازد .در این باره داستان جالبی از حضرت امام جعفر صادق (ع) روایت شده است ،که:

مردی مسیحی ،همسایه مردی مسلمان بود،همسایه مسلمان (که خیلی دلش می خواست اورامسلمان  کند وکار مفیدی انجام داده باشد )او رابه اسلام دعوت کرد (ومزایا اسلام را برشمرد ودلایل حقانیت آن را بیان کرد ) سرانجام نصرانی (قانع شد و ) اسلام آورد آن روز گذشت ، سحرگاه روز بعد (پیش از اذان صبح )آن مسلمان به در خانه مسیحی تازه مسلمان آمد ودر راکوبید صدایی بلند شد:

- کیستی

- من فلانی هستم (همسایه مسلمان تو)

- (این وقت شب )چه می خواهی ؟

- (خواستم بگویم ) وضو بگیر ولباست را بپوش  تا به مسجد برویم  ونماز بخوانیم !

تازه مسلمان ، وضوگرفت وبا او به مسجد آمد (هر دو نماز خواندند وعبادت کردند ) تااین که صبح (وزمان اذان نماز) فرارسید ، نمازصبح راخواند ، وپس از نماز نیز مدتی ماند ، تا  اول صبح (وهوا روشن ) شد . تازه مسلمان برخاست تا به منزلش برود اما همسایه اش گفت :کجا می روی ؟روز کوتاه است تا ظهر هم چیزی نمانده است ، در مسجد بمان ، قرآن بخوان ، تا ظهر شود اگر امروز را هم (به برکت مسلمان شدن ) روزه بگیری ، بهتر است هر دو باهم ماندند . ظهر شد(اذان گفتند ) نماز ظهر را هم خواندند،پس از نماز ظهر ، تازه مسلمانان راه منزل را در پیش گرفت ، همسایه اش گفت : اکنون که تا عصر چیزی نمانده است صبر کن  نماز عصر را هم بخوانیم ؛ (با توجه به این که نماز ها را در پنج وقت و جدا از هم می خواندند ) تازه مسلمان (که بی حوصله و تقریباً عصبانی شده بود)، ماند تا نماز عصر را هم خواند و (او که دیگر رقمی برایش نمانده بود)، برخاست تا به منزل برود، همسایه اش گفت: حالا که آخر روز است، (کمی دیگر) صبر کن، وقت نماز عشا هم برسد، آن را هم که خواندیم به منزل می رویم! نماز عشا را هم خواندند و به منزل خود برگشتند ( از یکدیگر خداحافظی کردند، تازه مسلمان در دلش بسیار خوشحال بود، که خدا را شکر، این توفیق نصیب من شد و یک نفر را هدایت کردم حتماً ثواب زیادی نزد پروردگار خواهم داشت، و یقیناً این تازه مسلمان هم از این همه عبادت، لذت برده است و خوشحال است) سحرگاه روز دوم فرا رسید، در خانه تازه مسلمان به صدا درآمد:

- کیستی

- من همسایه تو هستم.

- چه می خواهی؟

- وضو بگیر، لباست را بپوش تا به مسجد برویم و نماز بخوانیم!

- برو دنبال کسی بیکارتر از من بگرد تا مسلمان شود، من آدم گرفتار و عیال واری هستم ( و باید دنبال کار و زندگی و سیر کردن شکم زن و فرزندم باشم) این دین شما دین سختی است و من توان ( عمل به دستورات) آن را ندارم![1] 

این روش بکار رفته، توسط مرد مسلمانی را بررسی و  تجزیه و تحلیل کنید. آیا این کار او درست بوده است یا نه؟ یا این که تازه مسلمان، تاب و تحمل اسلام و احکام آن را نداشته است؟ اگر فرد مسلمان کار معروف را فقط به مسجد رفتن و نماز خواندن منحصر نمی کرد و به آن مسیحی می گفت: در اسلام کار کردن  و مخارج زن و فرزند را تامین کردن، نیز عبادت به شمار می رود و شخص کارگر مانند مجاهد در راه خداوند است، آیا آن مسیحی از اسلام گریزان می شد؟

7- شیوه تکرار

آمر و ناهی، در مواردی ممکن است با یک بار تذکر و یادآوری به مخاطب خود، نتواند او را به انجام معروف یا ترک منکر وادار سازد، اما می داند، که اگر امر به معروف یا نهی از منکر را، تکرار کند و چند بار به این کار اقدام نماید، در مخاطب تاثیرگذار، خواهد بود، باید از شیوه تکرار بهره گیرد.[2]

8- شیوه تداوم

تداوم و استمرار، از دیگر شیوه هایی است، که آمر به معروف و ناهی از منکر، در مواردی از آن استفاده می کند، منظور از تداوم این است که اگر آمر و ناهی، بداند که با یک مرتبه و یا حتی چند مرتبه (تکرار) تاثیری در مخاطب، پدید نمی آید، اما اگر به شکل مستمر و پیوسته او را به معروف فرا خواند و از منکر باز دارد، موثر خواهد  بود، لازم است این شیوه را بکار گیرد تا به هدف برسد.

 

چکیده درس:

1- از دیگر روش ها، در امر به معروف و نهی از منکر، روش فردی، جمعی، تدریج، تکرار و تداوم است.

2- در شیوه فردی، فرد با مخاطب یا مخاطبان، سر و کار دارد و در شیوه جمعی، چند نفر، اقدام به امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و اگر به مرور زمان و به تدریج مخاطب را به انجام معروف و یا ترک منکر، وادار سازند، از شیوه تدریج بهره گرفته اند.

3- در شیوه تکرار، با چند بار مراجعه به مخاطب و در شیوه تداوم با پی گیری و استمرار در تذکر به مخاطب، به هدف می رسند.

4- یادآوری می شود، هدف از امر به معروف، اقامه معروف و هدف از نهی منکر، ترک منکر است، و با هر روش و شیوه ای که می توان به این هدف رسید، همان را باید انتخاب کرد.

---------------------------

 [1] - وسایل الشیعه ج ، 11ص427و 430

[2] - تحریر الوسیله ، ج 1، ص449